Bí quyết chọn thuốc sắt tốt, dễ uống và an toàn nhất cho bà bầu 2021

Bổ sung sắt khi mang thai là việc làm cần thiết giúp thai kỳ của bạn phát triển tốt nhất. Mặc dù hiện diện trong cơ thể với một lượng rất nhỏ nhưng sắt rất cần thiết cho sự sống và đặc biệt quan trọng với bà bầu. Tuy nhiên, để bổ sung đúng và đủ thì không phải ai cũng hiểu rõ. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn chọn thuốc bổ sung sắt đúng cách khi mang thai.

Sắt có vai trò quan trọng đối với sức khỏe bà bầu

Vai trò của sắt đối với bà bầu

Sắt là một khoáng chất cần thiết cho cơ thể con người để tạo ra Hemoglobin – thành phần quan trọng trong hồng cầu và giúp các tế bào máu mang oxy đến các cơ quan trong cơ thể, vận chuyển CO2 từ các cơ quan về phổi để thải ra ngoài. Trong thai kỳ, nhu cầu sắt của bà bầu tăng lên, do sự phát triển của thai nhi và nhu cầu sản xuất máu mới của mẹ.

Ngoài ra, sắt tham gia vào cấu tạo của nhiều enzyme, giúp duy trì hệ thống miễn dịch khỏe mạnh, bảo vệ cơ thể tránh bị nhiễm khuẩn.

Sự thiếu hụt sắt trong thai kỳ có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu bà bầu (hay còn gọi là thiếu máu sắt) gây ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ và thai nhi. Thiếu máu sắt trong thai kỳ có thể gây ra các vấn đề như đau đầu, chóng mặt, mệt mỏi, khó thở, suy dinh dưỡng và nguy cơ sinh non.

Do đó, việc bổ sung đủ lượng sắt cho cơ thể bà bầu là rất quan trọng để duy trì sức khỏe của cả mẹ và thai nhi. Bà bầu có thể bổ sung sắt thông qua chế độ ăn uống hoặc bằng cách sử dụng các loại thực phẩm giàu sắt hoặc các loại thuốc bổ sung sắt theo chỉ định của bác sĩ.

Bổ sung sắt cho bà bầu thế nào cho đúng và đủ?

Bổ sung sắt cho bà bầu như thế nào cho đúng?

Tùy thuộc vào tình hình sức khỏe thai kỳ cụ thể mà thực hiện bổ sung phù hợp.

Đáp ứng nhu cầu sinh lý: cần bổ sung sắt từ thuốc ở liều lượng vừa đủ theo khuyến cáo.

Khi thiếu hụt sắt mức bệnh lý: Khi kết quả xét nghiệm cho thấy bạn thực sự có thiếu máu thiếu sắt (Hb <11g/l và Hematocrid < 30ng/dl) thì cần bổ sung thêm sắt liều cao để không chỉ đáp ứng đủ nhu cầu sinh lý của cơ thể mà còn bù đắp lại phần đã thiếu hụt..

Bổ sung sắt cho bà bầu bao nhiêu là đủ?

Đáp ứng nhu cầu sinh lý

Nhu cầu sắt cần cung cấp khác nhau theo từng giai đoạn của thai kỳ.

• 3 tháng đầu thai nhi còn rất nhỏ, nhu cầu sắt chỉ tương tự như khi bạn chưa mang thai, thậm chí còn ít hơn bởi mẹ không bị mất máu do kinh nguyệt.
• Từ 3 tháng giữa trở đi, cùng với sự phát triển của thai nhi thì nhu cầu sắt bắt đầu tăng cao
• 3 tháng cuối là lúc mẹ cần cung cấp nhiều sắt nhất để đáp ứng đủ nhu cầu tăng cao trong giai đoạn này. Mẹ bầu nên chủ động bổ sung đủ sắt ngay từ những ngày đầu mang thai để tăng dự trữ sắt, đảm bảo cơ thể có đủ sắt ở những tháng cuối thai kỳ.

Theo khuyến cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, với một thai kỳ bình thường, phụ nữ mang thai Việt Nam chỉ cần bổ sung khoảng 30mg sắt nguyên tố/ngày là đủ (bao gồm từ thức ăn và thuốc bổ sung)

Xem thêm: Lượng sắt thực tế cơ thể cần/ngày.

Nguồn cung cấp sắt	Mức độ hấp thu sắt
	3 tháng đầu	3 tháng giữa	3 tháng cuối
Từ thức ăn (chế độ ăn với lượng thịt cá>90gam/ngày hoặc lượng Vitamin C>75mg/ngày)	0.4mg	1.9mg	5.0mg
Từ thuốc (bổ sung 5mg sắt nguyên tố/ngày)	7.2% = 0.36mg	26.3% = 1.31mg	36.3% = 1.81mg

Sắt rất quan trọng với thai nhi, nếu mẹ thiếu sắt ở giai đoạn đầu mang thai từ tháng 1 – 3 dễ gây ra sảy thai hoặc thai bị chết lưu. Nếu mẹ thiếu sắt ở những giai đoạn sau, có thể dẫn tới hiện tượng sinh non, bào thai bị suy dinh dưỡng, chậm phát triển nhận thức, giảm phát triển trí tuệ ở con sau này. Thiếu sắt khi mang thai còn khiến mẹ có nguy cơ bị băng huyết khi sinh, gây nguy hiểm đến tính mạng, có thể dẫn tới tử vong cả mẹ và con.

Những biểu hiện của việc thiếu sắt khi mang thai là: mệt mỏi, chóng mặt, khó thở; thậm chí ngất xỉu – ảnh hưởng đến sự an toàn của cả mẹ và thai nhi.

Còn nếu thừa sắt sẽ dẫn tới tăng nồng độ sắt tự do và tăng nồng độ huyết sắc tố trong máu người mẹ làm cản trở quá trình cung cấp máu từ Mẹ sang con, dẫn đến tình trạng bị sinh non, thiếu cân và tăng nguy cơ tử vong cho sản phụ. Sắt dư thừa được tích lũy trong gan và lá lách, nếu tích lũy kéo dài có thể dẫn tới suy gan, suy lách và hàng loạt các biến chứng khác.

Dấu hiệu của bà bầu khi bị thừa sắt: táo bón hoặc tiêu chảy, đi ngoài phân đen, buồn nôn, nôn, đau bụng, mệt mỏi…

Lưu ý: Luôn cần sự theo dõi, đánh giá định kỳ của bác sĩ trong suốt quá trình dùng thuốc để điều chỉnh lại liều lượng nếu cần. Tuyết đối không tự ý tăng/giảm liều hay kéo dài/rút ngắn thời gian điều trị. Bởi thiếu hay thừa sắt đều gây ra các ảnh hưởng xấu cho mẹ và thai nhi.

➤ Xem chi tiết: Bổ sung sắt khi mang thai thế nào cho đúng và đủ?

Các biện pháp giúp bổ sung sắt cho bà bầu hiệu quả

Bổ sung sắt cho bà bầu thường được thực hiện dưới 2 hình thức là bổ sung thực phẩm giàu sắt và uống thuốc sắt bổ sung.

Tăng cường thực phẩm giàu sắt sinh học

Bổ sung sắt từ chế độ ăn luôn là điều cần thực hiện trước tiên. Bởi sắt từ thực phẩm là sắt hữu cơ dễ hấp thu, đồng thời không gây ra các tác dụng phụ như dùng thuốc bổ sung. Hơn nữa tăng cường chế độ ăn thì bạn có thể cung cấp được nhiều dưỡng chất cần thiết khác chứ không phải chỉ có sắt.

Sắt trong thực phẩm tồn tại ở 2 dạng, dạng sắt heme hoặc không heme.

• Dạng heme có trong thức ăn nguồn gốc động vật, trừ trứng (như phoscidin) và sữa (như lactoferrin). Sắt heme có thể dễ dàng được hấp thu ở ruột.
• Dạng không hem có nguồn gốc từ thực vật, việc hấp thu sắt không heme phụ thuộc vào sự có mặt của một số chất làm tăng hay cản trở hấp thu sắt.

Acid ascorbic (vitamin C), protid động vật và các acid hữu cơ trong hoa quả và rau có tác dụng làm tăng khả năng hấp thu chất sắt không heme.

Các chất ức chế hấp thu sắt thường có trong các thực phẩm nguồn gốc thực vật, như:

• Phytate ở trong gạo và các loại ngũ cốc.
• Tanin trong một số loại rau, trà và cà phê.

Vì vậy, hàm lượng sắt của thực phẩm không nhất thiết phản ánh sự đầy đủ sắt trong chế độ ăn. Và, nhu cầu sắt phụ thuộc vào lượng sắt có thể hấp thu được trong khẩu phần.

Thay đổi thói quen ăn uống

Một số thực phẩm giúp tăng cường khả năng hấp thu sắt; ngược lại một số khác lại cản trở hấp thu như đã trình bày ở trên. Điều cần làm để bổ sung sắt hiệu quả là tăng cường các thực phẩm giúp hấp thu sắt tốt hơn (thịt, cá, gia cầm, hải sản; thực phẩm chứa nhiều vitamin C (cam, bưởi, ổi, đu đủ,…)) đồng thời hạn chế các thực phẩm có thể làm cản trở hấp thu sắt như trà, cà phê…

Dùng liều sắt bổ sung từ thuốc thấp nhất có thể

Cơ thể chúng ta hoạt động vô cùng thống nhất và hoàn hảo. Khi nhu cầu không cần nhiều thì sẽ có cơ chế giảm hấp thu tương ứng. Bổ sung sắt vượt quá nhu cầu sẽ không tối ưu tác dụng thậm chí làm gia tăng các tác dụng không mong muốn do dư thừa.

Không phải tất cả lượng sắt bạn bổ sung vào cơ thể sẽ được hấp thu hoàn toàn. Chỉ một lượng nhỏ sắt được hấp thu để đáp ứng đủ nhu cầu mà thôi. Phần không được hấp thu là căn nguyên gây ra các tác dụng phụ trên đường tiêu hóa mà mẹ bầu thường gặp như tiêu chảy hoặc táo bón, đi ngoài phân đen, bụng ấm ách…

Càng bổ sung liều cao thì lượng sắt dư thừa không được hấp thu càng tăng và các tác dụng không mong muốn càng trầm trọng. Chính vì vậy, cần tính toán để bổ sung sắt ở liều thấp nhất có thể mà thôi để hạn chế tối đa các tác dụng không mong muốn có thể xảy ra.

Chỉ bổ sung sắt liều cao khi có chỉ định của bác sĩ trong trường hợp cơ thể bị thiếu máu thiếu sắt mà thôi.

Xem thêm: Nhu cầu sắt khuyến nghị ở phụ nữ mang thai Việt Nam

Đối tượng		Hấp thu 10% (*)	Hấp thu 15% (**)
Phụ nữ 20-49 tuổi		26.1	17.4
Phụ nữ mang thai		26.1 + 15	17.1 + 10
Phụ nữ cho con bú	Chưa có kinh	13.3	8.9
	Đã có kinh trở lại	26.1	17.4
(*) Loại khẩu phần có giá trị sinh học sắt trung bình (khoảng 10% sắt được hấp thu): Khi khẩu phần có lượng thịt hoặc cá từ 30g – 90g/ngày hoặc lượng vitamin C từ 25mg – 75mg/ngày
(**) Loại khẩu phàn có giá trị sinh học sắt cao (khoảng 15% sắt được hấp thu): Khi khẩu phần có lượng thịt hoặc cá >90g/ngày hoặc lượng vitamin C >75mg/ngày

Bà bầu chọn thuốc sắt loại nào tốt?

Hiện nay, có 2 loại thuốc sắt là sắt vô cơ và sắt hữu cơ:

• Sắt vô cơ hay còn được gọi là sắt sulfate khó tiêu thụ và dễ gây ra tình trạng táo bón.
• Sắt hữu cơ (sắt fumarate và sắt gluconate) thường được bác sĩ khuyến cáo sử dụng hơn loại sắt vô cơ bởi nó có ưu điểm là dễ hấp thu và giảm tình trạng táo bón ở mẹ bầu.

Một điều quan trọng nữa là cần lưu ý hàm lượng nguyên tố sắt trong mỗi sản phẩm. Cần xem xét tính toán kỹ lưỡng để chọn sản phẩm cung cấp sắt nguyên tố ở liều vừa đáp ứng đủ nhu cầu mà thôi.

Về dạng thành phẩm, phổ biến nhất là hai dạng: dạng viên và dạng nước. Trong đó, sắt dạng nước khó uống, gây buồn nôn nhưng lại dễ hấp thu và ít gây táo bón. Ngược lại sắt dạng viên dễ uống nhưng khó hấp thu và thường gây táo bón. Mẹ bầu có thể chọn viên sắt bào chế dưới dạng viên nang mềm: mùi vị của thuốc được che dấu bởi vỏ nang, không gây khó chịu khi uống; dược chất bên trong vẫn được bào chế ở dạng lỏng, dễ hấp thu, ít gây táo bón.

Như vậy, để tìm được sản phẩm bổ sung sắt phù hợp bạn cần xác định rõ:

• Nhu cầu sắt thực tế của cơ thể mình
• Lượng sắt mà thức ăn hàng ngày đã cung cấp
• Loại sắt, dạng bào chế để cơ thể dễ hấp thu
• Hàm lượng sắt nguyên tố trong mỗi sản phẩm bổ sung.

Ví dụ: Nếu có một thai kỳ bình thường, không bị thiếu máu thiếu sắt và có:

• Chế độ ăn uống tương đối tốt, có thể ăn được 1-2 lạng thịt cá cùng rau củ/ngày thì chỉ cần bổ sung một lượng sắt ở liều cơ bản khoảng 5mg sắt nguyên tố/ngày là đủ.
• Chế độ ăn kém hơn một chút thì bạn cần bổ sung sắt liều cao hơn, đáp ứng khoảng 80% nhu cầu sắt – tương ứng với 22-24mg sắt nguyên tố/ngày (phần còn lại thức ăn dễ dàng cung cấp đủ)

Bà bầu nên uống thuốc sắt khi nào?

Trước khi mang thai và 3 tháng đầu thai kỳ nhu cầu sắt không cao, nên bạn có thể bổ sung sắt bằng chế độ ăn uống bằng cách ăn khoảng 1-2 lạng thịt, cá cùng rau củ mỗi ngày. Như vậy, bạn hoàn toàn có thể không cần bổ sung thêm sắt từ thuốc hoặc lựa chọn viên uống tổng hợp có chứa khoảng 5mg sắt nguyên tố từ thuốc/ngày là đủ.

Giai đoạn 3 tháng giữa thai kỳ trở về sau, nhu cầu sắt và các chất dinh dưỡng khác tăng cao hơn. Khi đó ngoài chế độ ăn bạn nên bổ sung thêm sắt từ thuốc. Nhưng lưu ý sử dụng sản phẩm bổ sung sắt ở liều lượng vừa đáp ứng đủ nhu cầu theo khuyến cáo mà thôi.

Sắt hấp thu tốt nhất khi đói, do đó bạn nên uống sắt trước bữa ăn khoảng 30 phút đến 1 giờ. Bác sĩ khuyến cáo mẹ bầu không nên bổ sung canxi cùng lúc với thuốc sắt vì canxi ở mức liều 300mg trở lên sẽ làm cản trở hấp thu sắt.

Lưu ý: Chỉ nên uống sắt cùng nước lọc, tránh uống cùng với các loại nước khác như sữa, trà, nước trái cây,…

Như vậy, để bổ sung sắt có hiệu quả và giảm tối đa tác dụng không mong muốn thì trước tiên mẹ cần tăng cường bổ sung sắt từ thực phẩm hàng ngày, đồng thời thay đổi chế độ ăn uống của mình để tối ưu khả năng hấp thu sắt của cơ thể. Việc bổ sung sắt từ thuốc được thực hiện khi chế độ ăn không đáp ứng đủ nhu cầu và nên bổ sung sắt ở liều thấp nhất có thể. Chỉ bổ sung liều cao hơn khuyến nghị khi có chỉ định của bác sĩ trong trường hợp cơ thể thực sự có thiếu máu thiếu sắt bệnh lý mà thôi.

DS. Minh Huệ