Bệnh đái tháo đường thai kỳ

Nhắc đến bệnh lý Đái tháo đường chắc hẳn hầu hết mọi người đều đã nghe tới Đái tháo đường tuýp 1, đái tháo đường tuýp 2. Tuy nhiên, có một dạng đái tháo đường tuýp 3 gần đây đang đặc biệt được các thầy thuốc quan tâm bởi nó không chỉ gây nguy hiểm cho một người mà cả hai người: bà mẹ và em bé. Đái tháo đường tuýp 3 là Đái tháo đường thai kỳ. Vậy đái tháo đường thai kỳ là gì, tại sao nó lại nguy hiểm, có cách gì phòng ngừa bệnh lý này hay không? 

Tiểu đường thai kỳ là gì?

Tiểu đường thai kỳ là rối loạn chuyển hóa đường trong cơ thể lúc mang thai. Nó được phát hiện từ tháng thứ 4 của thai kỳ và thường khỏi sau khi sinh khoảng 6 tuần.

Có khoảng 5-6% các phụ nữ mang thai ở Việt nam bị đái tháo đường thai kỳ.

Những người có nguy cơ cao bị đái tháo đường thai kỳ gồm phụ nữ tuổi >35, béo phì trước khi mang thai, đã bị đái tháo đường thai kỳ ở lần mang thai trước, có đường trong nước tiểu, có bố mẹ và/hoặc anh chị em ruột bị đái tháo đường.

Các nguy cơ xảy ra cho mẹ và trẻ sơ sinh khi sản phụ bị đái tháo đường thai kỳ

Nguy cơ cho Mẹ

Các biến chứng trong thời gian mang thai

• Mẹ bị tiền sản giật hoặc sản giật ở lần mang thai trước sẽ tăng nguy cơ ở lần mang thai sau
• Mẹ tăng cân trên 20kg, đa số thai to, con sinh ra cân nặng trên 4kg, đa ối
• Mẹ ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều ( nước tiểu có đường ), bị nấm candida tái phát nhiều lần…
• Mẹ bị sẩy thai nhiều lần liên tiếp hoặc thai chết lưu không rõ lý do
• Nhiễm toan máu đe dọa tính mạng cả mẹ và thai nhi
• Đa ối
• Sinh non

Các biến chứng lâu dài sau sinh

• Mẹ bị nhiễm trùng, viêm thận, viêm bể thận và băng huyết sau sinh
• Trở thành đái tháo đường vĩnh viễn
• Dễ bị mắc các bệnh lý tim mạch hoặc béo phì sau sinh

Nguy cơ cho thai nhi và trẻ sơ sinh

 Thai nhi có thể bị to do đái tháo đường thai kỳ của mẹ

Các nguy cơ cho thai

• Các dị tật bẩm sinh: hay gặp là vô sọ, nứt đốt sống, não úng thủy, các dị tật thần kinh khác, dị tật tim, dị tật thận, không có hậu môn.
• Thai to trên 4000 gram gây khó khăn cho quá trình chuyển dạ, sinh ra dễ gẫy xương, sang chấn khi sinh và mổ
• Đa ối có thể gây khó chịu hoặc đau nhiều trước khi đẻ và thường kết hợp với thai to.
• Thai chậm phát triển trong tử cung liên quan đến sự kém tưới máu cho tử cung, rau thai.
• Thai chết lưu: ngoài nguyên nhân do dị tật bẩm sinh, nguy cơ gia tăng khi kiểm soát đường máu kém.

Một số nguy cơ ở trẻ sơ sinh

• Tăng tỉ lệ tử vong thai nhi và trẻ sơ sinh trong tuần đầu tiên sau khi chào đời từ 2 – 5 lần
• Hội chứng suy hô hấp cấp: con của những bệnh nhân không được kiểm sóat đường máu tốt có nguy cơ cao bị hội chứng suy hô hấp cấp.
• Hạ đường máu: Trẻ sơ sinh có thể bị hạ đường máu trong vòng 48 giờ đầu sau đẻ. Về triệu chứng, thường là đứa trẻ bị hôn mê hơn là kích thích, và hạ đường máu có thể phối hợp với ngừng thở, hoặc thở nhanh, tím, hoặc co giật.
• Hạ calci máu, tăng bilirubin máu
• Đa hồng cầu và ăn kém.

Bạn có cần kiểm tra đái tháo đường thai kỳ?

• Tất cả các phụ nữ có thai cần được đánh giá nguy cơ bị đái tháo đường ở lần khám thai đầu tiên.
• Chỉ định làm nghiệm pháp tăng Đường huyết tùy thuộc mức độ nguy cơ của sản phụ.

Kiểm tra đường huyết trong thời kỳ mang thai để phát hiện Đái tháo đường thai kỳ

Trường hợp có một trong các yếu tố nguy cơ dưới đây thì chỉ định làm nghiệm pháp tăng Đường huyết sớm hơn vào lần khám sản khoa đầu tiên của thai kỳ.

• BMI >25 ( BMI = Cân nặng (kg) / (Chiều cao(m)* Chiều cao(m))
• Tiền sử bị đái tháo đường thai kỳ ở lần có thai trước
• Tiền sử gia đình có người bị đái tháo đường (Bố, mẹ, anh, chị ,em…)
• Tiền sử đẻ con trên 4 kg
• Đa ối
• Cân nặng thai to hơn so với tuần tuổi của lần mang thai hiện tại
• Có đường niệu

Nếu kết quả nghiệm pháp bình thường thì nên làm lại lần thứ 2 ở tuần 24-28 của thai kỳ.

Những trường hợp sản phụ không nằm ở nhóm nguy cơ trên sẽ được chỉ định làm nghiệm pháp tăng Đường huyết ở tuần thứ 24-28 của thai kỳ.

Lưu ý trước khi làm nghiệm pháp tăng Đường huyết cho sản phụ?

• Không làm nghiệm pháp khi đang bị bệnh cấp tính (nhiễm trùng tai mũi họng, tiết niệu, stress…)
• Ba ngày trước ngày làm nghiệm pháp không ăn chế độ kiêng, cần thiết ăn chế độ ăn giàu carbonhydrat khoảng 150-200g/ngày ít nhất 3 ngày.
• Không vận động quá sức trước ngày làm nghiệm pháp (tập thể dục)
• Nghiệm pháp làm vào buổi sáng sớm sau khi bệnh nhân nhịn đói khoảng 8-14h (Nhịn ăn từ 20h tối trước ngày làm nghiệm pháp và đến phòng khám trước 8h sáng)
• Thời gian tiến hành nghiệm pháp là 120 phút. Trong lúc làm nghiệm pháp sản phụ nghỉ ngơi tại chỗ, không được ăn.

Biện pháp điều trị đái tháo đường thai kỳ

Kiểm soát Đường huyết ổn định đóng vai trò quan trọng trong điều trị đái tháo đường thai kỳ. Cần tuân thủ tốt chế độ ăn và luyện tập trong quá trình theo dõi và điều trị.

Thực phẩm thai phụ nên ăn

• Nên ăn nhiều bữa trong ngày để không làm tăng đường máu quá nhiều sau khi ăn và hạ đường máu quá nhanh lúc xa bữa ăn. Ăn 3 bữa chính và 1 – 2 bữa phụ.
• Nên ăn thịt nạc, cá nạc, đậu hũ, sữa chua, sữa không béo, không đường
• Nên ăn thực phẩm ít gây tăng đường máu: gạo lức, đậu đỗ, rau xanh, củ quả, trái cây ít ngọt

Chế độ ăn đảm bảo giảm các loại đường hấp thu nhanh như đường sữa bánh kẹo, hoa quả ngọt. Các thức ăn dạng tinh bột cần hạn chế như cơm, xôi, bánh trưng… Chia nhỏ bữa ăn. Đảm bảo ăn đủ chất dinh dưỡng nhiều chất xơ.

Thực phẩm thai phụ nên giảm ăn:

• Giảm ăn các thực phẩm gây giảm đường: bánh kẹo, trái cây, kem, chè…
• Giảm ăn mặn và thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều muối để phòng ngừa tăng huyết áp: khô, thịt nguội, mì gói, đồ hộp…
• Giảm ăn các thực phẩm nhiều chất béo gây tăng mỡ máu như: da, lòng đỏ trứng, thức ăn chiên xào, phủ tạng ( tim, gan, ..)
• Giảm uống bia rượu, nước ngọt, café, chè đặc, nước ép trái cây ngọt.

Tăng cường đi bộ sau ăn là một trong những yếu tố quan trọng giúp giảm tình trạng kháng Insulin đặc biệt ở những thai phụ béo phì trước mang thai. Cần hỏi ý kiến của các bác sỹ sản khoa trước khi luyện tập

Theo dõi đường huyết lúc đói và sau ăn 1h hoặc 2h. Điều chỉnh chế độ ăn và luyện tập để đạt được mục tiêu Đường huyết lúc đói < 5,3 mmol/l, Đường huyết sau ăn 1h < 7,8 mmol/l, Đường huyết sau ăn 2h < 6,7 mmol/l.

Nếu Đường huyết không đạt được mục tiêu cần đến khám và tư vấn ngay Bs chuyên khoa nội tiết.

Nếu có chỉ định tiêm thuốc tăng trưởng thành phổi cần thiết phải nhập viện Chuyên khoa Nội tiết theo dõi chặt chẽ Đường huyết.

PGS.TS.BS. Nguyễn Khoa Diệu Vân

Trưởng khoa Nội tiết – Bệnh viện Bạch Mai

Giảng viên Đại học Y Hà Nội